Marijk Heb jij nog nooit van het woord validisme gehoord? Dan is dit een stukje wat ik, vanuit mijn eigen perspectief, voor jou geschreven heb. Ik heb een lichamelijke beperking en kan maar heel beperkt staan, zitten en lopen. Daarom gebruik ik hulpmiddelen om zelfstandig te kunnen zijn. Daarnaast heb ik ADHD wat niet helpt om mijn leven de structuur te geven die mijn chronische ziekte en vermoeidheid van mij vragen, maar ik klooi net als iedereen maar wat aan in het leven.
De term validisme is al zo’n 30 jaar oud. En vraag je iemand in Engeland of Amerika wat Ableism (vertaling van validisme) is, dan kennen ze de term vrijwel allemaal, net zoals de term seksisme en racisme.
Hoog tijd om de term validisme op de kaart te zetten en in te laten burgeren.
Als je de term googelt, kom je een paar sites tegen die er al wat langer of pas recent aandacht aan besteden. Maar niet in de Dikke Van Dale en je spellingscontrole kent het woord ook niet.
Wanneer ik een interview geef hebben journalisten ook liever niet dat ik de term gebruik, want niemand kent het. Waarom is het toch belangrijk om deze term in te laten burgeren en wat is het precies? Dat probeer ik hieronder uit te leggen, zonder allerlei ingewikkelde termen te gebruiken. Want ook het gebruik van moeilijke woorden is uit te leggen als validisme.
Validisme is het discrimineren van mensen met een beperking, zoals racisme mensen van kleur discrimineert.
Het is van alledag en als je het snapt, zie je het overal terug. Denk bijvoorbeeld aan de toegankelijkheid van een gebouw. Als je een rolstoel gebruikt, kun je lang niet overal naar binnen. Kassa’s en pinautomaten staan vaak zo hoog op een balie dat je er niet bij kunt wanneer je klein bent of gebruik maakt van een rolstoel, of ze blokkeren het uitzicht waardoor je niet opgemerkt wordt.
Letterlijke drempels zijn niet het enige probleem. De manier waarop mensen met een handicap behandeld worden is minstens zo vervelend. Door mijn handicap vinden mensen het normaal om me te vragen wat ik precies mankeer, wat een behoorlijk intieme vraag is en wat mensen die geen deel van mijn leven uitmaken eigenlijk niet aan gaat. Een rolstoel is een normaal hulpmiddel, eigenlijk zoals een bril. Aan brildragers vraag je ook niet hoe het zo gekomen is dat ze een bril dragen. En aan brildragers vraag je ook niet continue of ze dingen wel kunnen zien, en of we teksten aan ze voor moeten lezen.
En soms is hulp nodig. Ik kan niet bij de bovenste schappen en zie vaak niet eens wat daar staat. Maar dan vraag ik het wel. Er wordt vaak gedacht dat gehandicapten geen hulp durven vragen, maar dat is nou net één van de eerste dingen die je vanzelf leert als je beperkt raakt. Geen hulp durven vragen is niet ons probleem. Misschien het jouwe? En als je mij ziet stuntelen (ik ben echt chronisch onhandig), dan is dat mijn normale doen. Misschien voor jou ongemakkelijk om te zien, maar voor mij heel gewoon.
Wanneer je dan je hulp wil aanbieden, vind ik “lukt het?”, helemaal prima. Ik kan daar meestal positief op antwoorden, want ik kan de meeste dingen wel zelf.
Een kassamedewerker die vraagt of ik hulp nodig heb bij het inpakken, stelt een vraag vanuit een functie. Dit is service die ik verwacht. Een wildvreemde die mijn tas uit mijn handen neemt en mijn boodschappen voor mij besluit in te pakken, ziet mij niet als persoon maar als probleem dat opgelost moet worden. Het gaat erom dat je gehandicapten behandelt als andere mensen. Hoe zou jij willen dat iemand met jou omgaat als je jezelf in openbare ruimtes begeeft?
De manier waarop we met gehandicapten omgaan wordt ons in het dagelijkse leven niet geleerd. Daar zijn we ons niet vanzelfsprekend bewust van.
Ik denk dat dit veel te maken heeft met de validistische beeldvorming om ons heen. Als je een film/serie bekijkt of een t.v. programma met een gehandicapt persoon erin, dan wordt die persoon meestal beter of gaat dood. Het gaat ook altijd om de beperking/ziekte. Of mensen met een psychische beperking zijn altijd levensgevaarlijk of seriemoordenaars en mensen met een verstandelijke beperking zijn schattig. Ze zijn ook altijd helden, inspirerend of vechters. Kortom, het gaat altijd over de beperking. Je ziet ze nooit als gewone mensen. In een talkshow komt een gehandicapte vertellen over de beperking, nooit omdat diegene gewoon goed is in het vak wat de persoon uitoefent. Je ziet geen nieuwslezer met één arm of een presentator in een rolstoel.
Gehandicapte kinderen gaan ook naar aparte scholen, dus je groeit er niet mee op en je ziet ze niet in het dagelijks leven. Dat maakt dat we ze bewust of onbewust buitensluiten. Het buitensluiten van mensen met een handicap is discriminerend en dus validistisch.
In Nederland kennen we wetgeving die mensen met een beperking achterstelt en discrimineert. De participatiewet is hier een goed voorbeeld van. Het wordt mensen met een beperking onnodig ingewikkeld gemaakt om te werken. Het systeem van uitkeringen is enorm ingewikkeld. Ik vond daar een goed stuk over op talkingmarit.
We zien validisme dus overal terug in onze maatschappij.
Vroeger dacht men anders over mensen met een handicap. We dachten dat ze beter af zouden zijn in aparte scholen, instellingen, sociale werkplaatsen. Misschien herinner je je nog ‘Het Dorp’ van Mies Bouwman. Alles was daar aangepast op hun behoeften en er werd over hen nagedacht, waarin de gehandicapten zelf weinig tot geen inbreng had. Er werd voor ze gezorgd.
Sinds de jaren ’90 van de vorige eeuw zijn we begonnen met het integreren van gehandicapten in de maatschappij, maar het beeld dat gehandicapten overal en altijd geholpen moeten worden verdwijnt maar langzaam.
Er zijn al veel stappen gemaakt, maar als we het systeem niet aanpassen, zullen ze nooit echt deel uit maken van de maatschappij. De kleine groep die het wel lukt heeft er voor moeten knokken.
Persoonlijk hou ik erg van cijfers. Als iemand het over veel heeft, dan wil ik weten hoeveel. En welk percentage dan? En ten opzichte van wat? Dus hier wat cijfers.
De feiten:
- 58% van alle Nederlanders is chronisch ziek of beperkt. Een groot deel van deze groep kan zich met hulpmiddelen en/of medicatie redelijk redden bij het opstaan, douchen, werken en ontspannen, ondanks de ontoegankelijkheid van de maatschappij.
- 2 – 3 miljoen gehandicapten in Nederland. Dit zijn mensen die niet vanzelfsprekend kunnen meedraaien in de huidige maatschappij. Werken, sociaal leven, ontspannen, zelfzorg is voor deze mensen geheel of gedeeltelijk onmogelijk zonder hulp(middelen).
- Dit is dus 15-20% van de bevolking in Nederland. 5% kan deeltijd werken.
- 72% van de mensen zonder beperking heeft een betaalde baan.
- 36% van de mensen met een fysieke beperking heeft een betaalde baan.
- 22% psychische kwetsbaarheid hebben een betaalde baan.
- 21% verstandelijke beperking hebben een betaalde baan.
- 24,6 % van de gehandicapten leeft in armoede. (onder het bestaansminimum)
- 300.000 mensen met een beperking wonen in een zorginstelling.
- 6 miljoen mensen vallen in de Covid risicogroep. Hiervan zijn 3.3 miljoen volwassenen die onder de 70 zijn. Dus niet alleen ouderen, zoals de beeldvorming ons vaak doet geloven.
Een ander punt waar ik het over wil hebben is ons taalgebruik. Ik hoor mensen al denken “je mag ook niets meer zeggen”. Jawel hoor! Alles mag, maar bedenk of dat wat je zegt ook echt is wat je wil zeggen.
Ik lees in de krantenkoppen of op social media vaak termen als achterlijk, idioot, debiel, enz. DSM-diagnoses worden gebruikt om karaktereigenenschappen te omschrijven. Iemand voelt zich depressief zonder diagnose, heeft autische trekjes als diegene een keer dingen graag op volgorde doet of is een keertje druk en noemt het ADHD. Terwijl ze eigenlijk bedoelen dat ze neerslachtig zijn of gewoon een chaotisch moment hebben.
Ik hoor het bijvoorbeeld in cabaretvoorstellingen, televisieprogramma’s overal zijn de termen ingesleten als normaal en geaccepteerd taalgebruik. Maar als je er over nadenkt zet je met die termen hele groepen mensen buiten spel. Autisme, ADHD, depressie zijn serieuze diagnoses die je niet een dagje hebt. Je krijgt die diagnose pas als je beperkt bent in je hele functioneren. Dus niet alleen op je werk, maar ook in je privé leven. Mensen met deze diagnoses stoeien vaak eindeloos met het leven en kunnen niet altijd vanzelfsprekend een baan vinden en houden of ontspannen, enz. Je kunt dus niet een dagje depressief zijn. Je bent dan neerslachtig, want na een dagje bankhangen en Netflix pak je gewoon de draad weer op.
Tot in de jaren ’90 werden mensen met een verstandelijke beperking ingedeeld in categoriën zoals idioot, imbeciel, debiel, enz. Hooligans die op straat gaan rellen, kiezen ervoor om zich zo te gedragen. Dat zijn geen idioten. Je zet hiermee een hele groep verstandelijke beperkten aan de kant alsof die mensen zich altijd zo maar misdragen. Deze indeling wordt vandaag de dag niet meer gebruikt, maar er leven nog heel veel mensen met een dergelijke diagnose in hun dossier. Wees creatief met taal. Er zijn zoveel alternatieven te vinden wanneer je er even je best voor doet. Vraag jezelf af of de groep die je benoemt een keuze heeft.
Mensen met een beperking hebben hier niet voor gekozen. Het is geen carrièrekeuze. Je hebt wel de keuze of je validistisch wil zijn of inclusief.
Inclusie is de tegenhanger van validisme.
Inclusie is het nastreven van gelijkwaardigheid voor iedereen. Dus niet gelijkheid waarin je iedereen als gelijke ziet. Wel als gelijkwaardige. Om gelijkwaardigheid voor iedereen te bereiken zullen we niet alleen de maatschappij anders moeten inrichten, maar ook onze eigen mindset moeten veranderen. Iemand met een maatschappelijke achterstand heeft recht op hulp(middelen) en wetten, regels om een gelijkwaardig leven te kunnen hebben.
Daarvoor zijn allerlei fantastische projecten opgezet. Inclusief onderwijs, aangepast bouwen, enz. Maar als wij als mensen onze diversiteit niet omarmen, heeft het weinig zin om drempels weg te halen. Wees geen eenheidsworst, maar zie de schoonheid in elke ander.
Marijk Jansen
